3) «Ωσπερ αν εΐ τις έν τρισί λαμπάσι διηρμένην βλέπων την φλόγα [αίτίαν δέ του τρίτου φωτός ύποθώμεθα είναι την πρώτην φλόγα έκ διαδόσεως δια τοΰ μέσου τό άκρον έξάψασαν] — εί δέ κωλύει ούδέν πΰρ είναι τήν τρίτην λαμπάδα, καν έκ προλαβούσης άναλάμψτ) φλογός, τίς ή σοφία των δια ταΰτα την τοΰ άγιου Πνεύματος άξίαν άθετεΐν ασεβώς νομιζόντων, έπειδήπερ μετά Πατέρα καί Υίόν ήριθμήθη παρά της θείας φωνής.
При оценке этого на первый взгляд решающего места не следует, однако, упускать из виду: во–первых, что действие причины через нечто посредствующее хотя и принимается здесь выразительно, но только в речи о пламени и светильниках, не в речи о самих Сыне и Св. Духе. Во–вторых, св. Григорий, как известно, с великим почтением относился к св. Василию и называл его не столько своим братом, сколько своим «отцом и учителем», πατήρ και διδάσκαλος, даже ό άγιος πατήρ ημών. Нетрудно предположить, что св. Григорий считал своим долгом и своей честью ни на йоту не уклоняться от учений и взглядов для него великого Василия, του μεγάλου Βασιλείου, и одно из классических мест св. Григория о рассматриваемом θεολογούμενον, а именно Ь, примыкает к воззрению св. Василия» даже в выражениях (см. ниже таблицу).
"S. Basil. Epist. 38 (alias 43) (a. D. 369–370), написано: Γρηγορίφ άδελφφ, т. е. к св. Григорию Нисскому, и имело — весьма вероятно — большое влияние на выработку образа мыслей последнего. Все параллели под подписью «св. Василий» взяты из п. 4 этого письма.
| [698] | Св. Григорий | Св. Василий |
| Св. Василий | Έν η (τη άκτίστω ού- σία) Πατήρ μέν άναρχος, και άγέννητος, και άεί Πατήρ νοείται. | ό Υιός — ω πάντοτε τό Πνεΰμα τό αγιον άχω- ρίστως συνεπινοεΐται — τό αγιον Πνεΰμα — τοΰ Υίοΰ μέν ήρτηται, ω άδι- αστάτως συγκαταλαμβά- νεται, της δέ τοΰ Πατρός αιτίας έξημμένον εχει τό είναι, όθεν και έκπορεύ- εταΐ" τοΰτο τό γνωριστι- κόν της κατά τήν ύπόσ- τασιν ιδιότητος σημεΐον |
| Έν ούδενί διαλείμμα-τι μεταξύ Πατρός και Υιού και άγίου Πνεύματος της διανοίας κενεμβατού-σης· διότι ουδέν έστι τό δια μέσου τούτων παρενει-ρόμενον — οΰτε διαστή- | έξ αύτοΰ δε κατά τό προσεχές άδιαστάτως ό Μονογενής Υιός τω Πα- τρι συνεπινοεϊται. δι' αύτοΰ δε καϊ μετ' αύτοΰ, πρίν τι κενόν τε | εχει, το μετα τον Υνον και συν αύτω γνωρίζεσθαι, |
| ματός τίνος άνυποστάτου κενότης — τη παρενθήκη τοΰ κενοΰ τό συνεχές δια-στέλλουσα. | και άνυπόστατον δια μέσου παρεμπεσεΐν νόημα, ευθύς και τό Πνεύμα τό άγιον συνημμένως καταλαμβάνεται | |
| [699] Св. Василий | | και τό έκ τοΰ Πατρός ύφεστάναι. |
| Мысль не находит никакого пустого промежутка между Отцом и Сыном. Ибо нет ничего вторгающегося между Ними, ни пустоты какого-либо не существующего промежуточного пространства, — которая разрывала бы непосредственную близость Их вторжением чего-то пустого. |