Pulcrum, dii boni, facinus Graecarumque facundiarum magniloquentia condignum M. Cato libris Originum de Q. Caedicio tribuno militum scriptum reliquit.
Idprofecto est ad hanc ferme sententiam:
Imperator Poenus in terra Sicilia bello Carthaginiensi primo obviam Romano exercitu progreditur, colles locosque ido- neos prior occupât. Milites Romani, uti res nata est, in locum insinuant fraudi et perniciei obnoxium. Tribunus ad consu- lem venit, ostendit exitium de loci importunitate et hostium circumstantia maturum. «Censeo» inquit «si rem servare vis, faciundum, ut quadringentos aliquos milites ad verru- cam illam» — sic enim Cato locum editum asperumque appellat — «ire iubeas, eamque uti occupent, imperes hor- terisque; hostes profecto ubi id viderint, fortissimus quisque et promptissimus ad occursandum pugnandumque in eospra- evertentur unoque illo negotio sese alligabunt, atque illi om- nes quadringenti procul dubio obtruncabuntur. Tune interea occupatis in ea caede hostibus tempus exercitus ex hoc loco educendi habebis. alia nisi haec salutis via nulla est», consul tribuno respondit consilium istuc quidem atque85 providens sibi viderier; «sed istos» inquit «milites quadringentos ad eum locum in hostium cuneos quisnam erit, qui ducat?» «si alium» inquit tribunus«neminem reperis, me licet ad hoc periculum utare; ego hanc tibi et reipublicae animam do», consul tribuno grattas laudesque agit, tribunus et quadringenti ad moriendum proficiscuntur. hostes eorum audaciam demirantur; quorsum ire pergant, in expectando sunt, sed ubi apparuit ad earn verrucam occupandam iter intendere, mittit adversum illos imperator Car- thaginiensis peditatum equitatumque, quos in exercitu viros ha- buit strenuissimos. Romani milites circumveniuntur, circumventi repugnant; fit proelium diu anceps. tandem superat multitudo. quadringenti omnes cum unoperfossigladiis autmissilibus oper- ti cadunt. consul interibi, dum ea pugna pugnatur86, se in locos tutos atque editos subducit.
sed quod illi tribuno, duci militum quadringentorum, divinitus in eo proelio usu venit, non iam nostris, sed ipsius Catonis verbis subiecimus: dii inmortales tribuno militum fortunam ex virtute eius dedere. Nam ita evenit: cum sau- cius multifariam ibifactus esset, tarnen volnus capiti nullum evenit, eumque inter mortuos defetigatum volneribus atque, quod sanguen eius defluxerat, cognovere. eum sustulere, isque convaluit, saepeque postilla operam reipublicae fortem atque strenuam perhibuit87 illoque facto, quod illos milites subdu-